Menopauza, potocznie zwana również przekwitaniem lub klimakterium, to czas w życiu każdej kobiety, w którym dochodzi do stopniowej utraty płodności na skutek wygaszania się hormonalnej funkcji jajników. Choć menopauza diagnozowana jest, gdy przez 12 miesięcy nie wystąpiła u kobiety żadna miesiączka, to pierwsze objawy przekwitania pojawiają się już dużo wcześniej.
Najbardziej rozpoznawalnym objawem kobiecego przekwitania jest wystąpienie ostatniej miesiączki. Jednak zanim kobieta przestanie miesiączkować, jej organizm stopniowo przygotowuje się na przyjście menopauzy, wysyłając szereg dokuczliwych sygnałów, takich jak: przewlekłe zmęczenie, problemy ze snem, uderzenia gorąca, zlewne poty, kołatanie serca, zaburzenia cyklu menstruacyjnego.
Okres ten to perimenopauza, zwany również jako premenopauza.
Czym jest perimenopauza?
Menopauza jest procesem, który przebiega w kilku etapach. Wyróżniamy 3 etapy menopauzy:
- perimenopauza
- właściwa menopauza
- postmenopauza
Pierwszym etapem przekwitania jest perimenopauza. W czasie tego kilkuletniego okresu okołomenopauzalnego u kobiet coraz częściej pojawiają się zaburzenia miesiączkowania.
U kobiety w okresie perimenopauzym można przede wszystkim zaobserwować nieregularne miesiączki, jak i skracanie lub wydłużanie się cykli miesiączkowych. Krótkie cykle to te, które mają ok. 21 dni, a czasami nawet mniej, natomiast dłuższe cykle miesiączkowe trwają powyżej 35 dni.
Cykle te są bezowulacyjne – pęcherzyk Graafa nie dojrzewa już w jajniku, ponieważ go po prostu nie ma. Następują potem mniej lub bardziej obfite miesiączki – to zależy od tego, jaki Pacjentka ma poziom estrogenów.
Moment, w którym miesiączki, a więc cykle, stają się nieregularne nazywamy niewydolnością lutealną. W tym okresie zajście w ciążę jest już niemożliwe.
Jak rozpoznać pierwsze objawy menopauzy?
Pierwsze objawy menopauzy pojawiają się już w okresie okołomenopauzalnym. W związku z tym, oprócz zaburzeń miesiączkowania, kobieta w okresie perimenopauzalnym może zaobserwować u siebie inne dokuczliwe objawy.
Najwcześniejsze i najczęstsze objawy związane z menopauzą to uderzenia gorąca i nadmierne poty, które lokalizują się przede wszystkim na twarzy.
Inne charakterystyczne objawy menopauzy to: zaburzenia snu, zwłaszcza bezsenność oraz zmienność nastrojów, tzw. labilność emocjonalna. W tym okresie mogą wystąpić również:
- wzrost wagi mimo braku zmiany diety,
- ogólne uczucie zmęczenia,
- wypadanie włosów,
- spadek libido,
- nietrzymanie moczu.
Oczywiście każda kobieta doświadcza dokuczliwych objawów menopauzy w sposób indywidualny. Niektóre kobiety przechodzą menopauzę łagodniej, inne doświadczają tych objawów w znacznym natężeniu. Wiele kobiet obserwuje u siebie tylko niektóre objawy menopauzy.
Wszystkie te objawy związane są ze spadkiem poziomu estrogenów i progesteronu w organizmie kobiety.
Jak długo trwa perimenopauza i kiedy pojawia się menopauza?
Perimenopauza może pojawić się nawet na kilka lat przed wystąpieniem ostatniego krwawienia.
Najczęściej menopauza występuje 2-3 lata po perimenopauzie, statystycznie między 45. a 55. rokiem życia.
Jednak jest to sprawa indywidualna.
Długoterminowe zagrożenia związane z menopauzą
Należy jednak pamiętać, że menopauza nie jest wyłącznie przejściowym okresem związanym ze spadkiem poziomu hormonów, powodującym m.in.: uderzenia gorąca, mgłę mózgową czy zmienność nastrojów.
Menopauza wiąże się również z szeregiem długoterminowych zagrożeń, takich jak:
- osteoporoza,
- choroby serca,
- zmiany skórne,
- atrofia pochwy (suchość pochwy, ból podczas stosunku płciowego, upławy, dyskomfort i możliwość infekcji dróg moczowych),
- wzrost cholesterolu LDL.
Na te i inne problemy związane z menopauzą można zaradzić, wdrażając hormonalną terapię zastępczą (HTZ).
Korzyści przyjmowania hormonalnej terapii zastępczej (HTZ)
W okresie menopauzalnym zaleca się jak najszybsze włączenie hormonalnej terapii zastępczej u Pacjentek, które nie mają ku temu przeciwwskazań. Dlaczego?
Za pomocą hormonalnej terapii zastępczej możemy znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego. Estrogeny dostarczane w ramach terapii spowalniają sztywnienie tętnic, ponieważ dzięki nim w naczyniach krwionośnych produkowany jest dodatkowo tlenek azotu, który powoduje, że pozostają one elastyczne i rozszerzone.
Przy szybkim włączeniu hormonalnej terapii menopauzy jesteśmy w stanie opóźnić, a nawet całkowicie wyeliminować wszelkie choroby neurodegeneracyjne i otępienne.
Czy hormonalna terapia zastępcza jest bezpieczna?
Wśród różnych Pacjentów można spotkać się z opinią, że hormonalna terapia menopauzalna może być niebezpieczna. Wiele kobiet wyraża obawę, iż HTZ może opóźnić ich menopauzę, albo sprawić, że menopauza pojawi się od razu po przerwaniu terapii hormonalnej.
Hormonalna terapia menopauzy, to najnowsza dostępna na rynku terapia menopauzy. Jest ona bezpieczna, ponieważ posiada estrogen – walerian estradiolu, czyli substancję zbliżoną do estrogenów produkowanych przez organizm kobiety.
Jest to bezpieczna terapia.
Niestety od lat 90. XX w. do dziś panuje stereotyp, że HTZ może być niebezpieczna, co wynika z tego, że dawniej estrogeny do hormonalnej terapii zastępczej był pozyskiwane w bardzo dużych dawkach z moczu ciężarnych klaczy. Wówczas terapia zawierała też „stary” gestagen, czyli medroksyprogesteron, który u wielu osób wywoływał powikłania zakrzepowo-zatorowe.
Oczywiście, należy mieć na uwadze, że przy hormonalnej terapii zastępczej wciąż mogą wystąpić takie powikłania, natomiast dziś nie jest to powszechne. Dodatkowo ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych można obniżyć poprzez picie odpowiedniej ilości płynów i aktywność fizyczną.
Czy hormonalną terapię zastępczą można wdrożyć u każdej Pacjentki z menopauzą?
Nie, przeciwwskazaniem do wdrożenia HTZ są m.in:
- czynna bądź przebyta choroba zatorowo-zakrzepowa,
- nowotwory estrogenozależne,
- stan po zawale mięśnia sercowego,
- ciężka niewydolność serca,
- niewydolność wątroby,
- podwyższone enzymy wątrobowe,
- żółtaczka,
- udar.
Rola antydepresantów w leczeniu objawów menopauzy
Terapia antydepresantami może być pomocna u tych Pacjentek z menopauzą, które zmagają się z obniżonym nastrojem, labilnością emocjonalną czy trudnościami w zasypianiu.
Celem wdrożenia leczenia antydepresantami jest to, aby kobieta odczuła korzyść z leczenia HTZ, dlatego korzystnie jest włączyć antydepresant na początku terapii.
Leki antydepresyjne, najczęściej escitalopram, podaje się na 6-9 miesięcy, aż hormony podane w ramach HTZ się unormują. Po unormowaniu poziomu hormonów i gdy Pacjentka czuje się dobrze, zaprzestajemy podawania leku.
Natomiast taka terapia nie jest wskazana każdej kobiecie z menopauzą, a ocena o wdrożeniu takiego leczenia zależy od lekarza i samopoczucia Pacjentki.
Modyfikacja diety w okresie menopauzy
Przede wszystkim podczas menopauzy kluczowy jest odpowiedni styl żywienia. Może wiązać się to z modyfikacją diety, którą mieliśmy do tej pory. Dlaczego?
Podczas menopauzy metabolizm kobiety spowalnia mniej więcej o ok. 25%. W związku z tym, jeżeli Pacjentka będzie wciąż jadła taką samą ilość kalorii, to niestety będzie przybierać na wadze i sama hormonalna terapia zastępcza nie zatrzyma tego procesu.
Panie przechodzące menopauzę powinny zatem wybierać produkty, które mają niższy indeks glikemiczny i więcej błonnika. Dzięki temu będą miały odczucie, że zjadły więcej, niż faktycznie spożyły. W ten sposób dostarczą sobie odpowiednią, czyli zmniejszoną w stosunku do tego, jak jadły kiedyś, ilość kalorii, utrzymując jednocześnie uczucie sytości.
Aktywność fizyczna w okresie menopauzy
Jednym ze sposobów na poprawę samopoczucia w okresie menopauzalnym jest aktywność fizyczna. Kobietom w tym okresie zaleca się gimnastykę, spacery, jogę, basen, właściwie jakąkolwiek formę aktywności, którą Pacjentka preferuje.
Aby poprawić swoje samopoczucie, kobiety w okresie menopauzalnym powinny pamiętać także, aby ćwiczyć swój umysł – rozwiązywać różnego rodzaju krzyżówki, sudoku, łamigłówki.
W tym trudnym czasie niezwykle ważne jest, aby nieustannie angażować układ nerwowy do pracy.
Sumplementacja w okresie menopauzy
Bardzo istotnym zagrożeniem, które niesie ze sobą menopauza, jest osteroporoza. Dlatego już w samym okresie perimenopauzalnym istotne jest suplementowanie witaminy D, wapnia i magnezu.
Kobiety w tym czasie mogą dodatkowo wesprzeć się różnego rodzaju środkami na bazie wyciągu z czerwonej koniczyny bądź soi, dostępnymi w aptekach bez recepty. Są to jednak środki o tak niewielkich stężeniach, że nie przyniosą istotnej ulgi w objawach i przebiegu menopauzy, a jedynie wesprą wdrożoną terapię HTZ.
Panie, które mimo stosowania HTZ nadal doświadczają uporczywych objawów menopauzy, m.in. spadku libido, powinny udać się do lekarza prowadzącego terapię. Być może konieczne będzie wspomaganie się testosteronem w żelu, który stosuje się smarując nim przedramię. Jest to jednak terapia off-label (poza wskazaniami widniejącymi na ulotce), ale rekomendowana przy osłabionym libido i rutynowo stosowana.
Leczeniem okresu perimenopauzalnego zajmuje się w naszym Centrum Medycznym Lumedic dr Anna Wójcikiewicz