Transpłciowość to zjawisko polegające na niedopasowaniu płci przypisanej przy urodzeniu z płcią odczuwaną. Jest to np. sytuacja, kiedy osoba, której przy urodzeniu przypisano płeć męską, czuje się kobietą.
O transpłciowości zwykle mówimy w kontekście społecznym, ponieważ osoby trans często są stygmatyzowane i wykluczane ze względu na swoją odmienność. Na szczęście obecnie podejście społeczeństwa do osób transpłciowych stopniowo się zmienia, między innymi dlatego, że coraz więcej mówi się na ten temat.
Rola hormonów w tranzycji
Temat transpłciowości jest niezwykle ciekawy również z perspektywy endokrynologicznej, ponieważ osoby transpłciowe dokonując tranzycji, czyli korekty płci zazwyczaj dążą do terapii hormonalnej. Tranzycja obejmuje także m.in zabiegi chirurgiczne na narządach płciowych, procedury uzgdniające dane osobowe w sądzie.
W przypadku wdrożenia terapii hormonalnej mamy do czynienia z szeregiem zmian w wyglądzie zewnętrznym.
Jakiś czas temu na mediach społecznościowych przyjmującej u nas w Lumedic doktor Luizy Napiórkowskiej pojawił się Live na temat transpłciowości okiem endokrynologa. Doktor Luiza do poprowadzenia tego Live zaprosiła dr n. med. Annę Kępczyńską-Nyk – endokrynolożkę i seksuolożkę, ekspertkę w dziedzinie transpłciowości.
Artykuł ten jest zapisem najważniejszych informacji z tej rozmowy i powstał po to, aby przybliżyć temat transpłciowości z perspektywy endokrynologicznej.
Jakie kryteria należy spełnić, aby rozpocząć terapię hormonalną?
Terapię hormonalną wdrażamy wówczas, gdy spełnione są odpowiednie kryteria, a najważniejsze, to uzyskanie diagnozy dysforii płciowej, czyli niedopasowania do płci biologicznej. Taką diagnozę stawia specjalista zdrowia psychicznego – może to być psycholog seksuolog, bądź psychiatra seksuolog.
Osoba transpłciowa musi przejawiać wyraźne i długotrwałe objawy nieakceptowania swojego ciała i przypisanej przy urodzeniu płci. Często odkrycie tej prawdy o sobie trwa latami, a postawienie diagnozy bywa trudne.
Przed wdrożeniem leczenia, konieczna jest współpraca między endokrynologiem, a specjalistami z zakresu psychologii, seksuologii i psychiatrii, zwłaszcza wtedy, kiedy istnieją dodatkowo problemy z obszaru zdrowia psychicznego. Niezwykle istotne jest bowiem, aby podać hormony osobie, której identyfikacja z płcią inną niż przy urodzeniu jest trwała.
Aby rozpocząć terapię hormonalną konieczne jest również osiągnięcie odpowiedniego wieku. Hormonów płciowych nie powinno wdrażać się u pacjentów przed osiągnięciem ostatnich stadiów dojrzewania płciowego, ani u osób przed 16. r. ż. (chyba, że zaistnieją jakieś dodatkowe czynniki).
W krajach zachodnich takie leczenie można rozpocząć właśnie od 16. roku życia, przyjmując, że w tym wieku osoba jest świadoma konsekwencji swoich czynów. W Polsce nie mamy jasnych wytycznych w tym zakresie, ale są one formułowane.
Rozpoczęcie terapii hormonalnej poprzedza badanie przedmiotowe i podmiotowe oraz badania laboratoryjne i w wybranych przypadkach obrazowe. Osoba chcąca dokonać korekty płci musi przede wszystkim zapoznać się z procedurą medyczną.
Dopiero wtedy, po spełnieniu kryteriów diagnostycznych można rozpocząć leczenie hormonalne.
Jak wygląda leczenie hormonalne?
Terapia hormonalna u transpłciowych mężczyzn i transpłciowych kobiet wygląda inaczej.
U transpłciowych mężczyzn stosuje się preparaty testosteronu w formie żelu do codziennego wcierania w skórę lub zastrzyki domięśniowe.
Natomiast u transpłciowych kobiet leczenie jest bardziej skomplikowane, ponieważ w tym przypadku stosuje się leki antyandrogenne, czyli hamujące wydzielanie i działanie testosteronu, a preparat estrogenu. Estradiol – hormon żeński możemy stosować w formie plastrów, tabletek, zastrzyków czy żelu do wcierania w skórę, czy sprayu na skórę .
Ciekawostka – hormony w żelu działają dokładnie tak samo, jak hormony w zastrzyku czy w tabletce.
Hormony stosujemy przewlekle, a celem jest uzyskamy referencyjnego zakresu stężenia hormonów dla danej płci.
Nie ma potrzeby usuwania gonad przed i w trakcie leczenie hormonalnego, chyba, że takie jest życzenie pacjenta. W Polsce, bez formalnego uzgodnienia w sądzie, takie zabiegi (upośledzające płodność) są możliwe.
U transpłciowych kobiet, po operacji usunięcia jąder, można odstawić antyandrogen. Większość pacjentek dr n. med. Anny Kępczyńska-Nyk nie ma usuniętych gonad.
Terapia hormonalna jest leczeniem przewlekłym, w związku z czym pacjent przyjmuje hormony płciowe właściwie do końca życia.
Czy po zastosowaniu terapii hormonalnej mogą wystąpić powikłania?
Dobrze wdrożona terapia, poprowadzona zgodnie z wytycznymi, jest bezpieczna dla Pacjentów. Warto pamiętać, że im wyższe stężenie hormonów, tym większe ryzyko powikłań, dlatego leczenie powinno być przeprowadzone wyłącznie pod okiem specjalisty.
Osoby decydujące się na korektę płci muszą mieć jednak na uwadze, że pewne efekty leczenia są nieodwracalne, dlatego niezwykle istotna jest procedura diagnostyczna, poprzedzająca terapię hormonalną.
Jedną z nieodwracalnych zmian, spowodowanych przez przyjmowanie testosteronu, jest obniżony głos u transpłciowych mężczyzn. W przypadku transpłciowych kobiet jest to rozrost gruczołów piersiowych.
Zakres zmian, jakie możemy osiągnąć przy pomocy leczenia hormonalnego zależy od uwarunkowań genetycznych pacjenta.